محمدرضا حیدری

در جوامع نخستین، استفاده از انواع كالاهای تولید شده از طریق تعویض و مبادله دو كالا امكان پذیر بود و این مبادله مشكلات بسیاری به همراه داشت از جمله :

الف- امكان تعیین ارزش كالا بر اساس قبول واحد معینی كه مورد تعیین طرفین باشد بود.

ب- یافتن طرفین مبادله دو كالا( مثلا گوسفند و گندم ) كه هر دو نیاز به كالای عرضه شده طرف دیگر داشته و آماده مبادله باشند چندان آسان نبود.

بشر در ابتدا برای حل چنین مشكلاتی اشیاء و یا كالاهایی را به عنوان واسطه مبادلات به جهت سهولت داد و ستد انتخاب كرد و انتخاب آن بستگی به نوع و فراوانی آن شیء یا واسطه در آن محدوده یا شهر داشت مثل صدف در سواحل دریا و گوسفند و گاو در نواحی كوهستانی و معتدل در همان زمان هم برای حفظ مقدار عددی مبادلات یا نتیجه معاملات از ریسمان های گره دار با چوب خط بهره می جستند .

گرچه با انتخاب كالاهای واسطه دو اشكال اساسی فوق ظاهرا حل شده بود اما گاهی كالای واسطه نیزبه علت غیر قابل تقسیم بودن مانع انجام معاملات كوچك می گردید و یا به علت حجم زیاد و ارزش كم نقش اساسی را كه ذخیره كالای واسطه تا زمان احتیاج به معامله باشد غیر ممكن می ساخت و در بعضی مواقع نگهداری كالا بع علت فساد پذیری امكان نداشت .

2- مسكوك فلزی :

تنوع تولید و لزوم رفع نیاز بشر از تولیدات مختلف در سیر گسترش اقتصاد كشورها موجب پیدایش دو كالای اقتصادی با ثبات ارزش نسبی كه مورد قبول عامه باشد و این دو كالا ی فلزی طلا و نقره بود .

پس از آنكه فلزات قیمتی ( طلا و نقره) كشف شد و مزایا وجوه تمایز آنها نسبت به كالاهای دیگربه ویژه مثل آهن ومس شناخته شد، جایگزین وسایل مبادلاتی قبلی كه فاقد خصوصیات فیزیكی طلا و نقره  شدند و بعنوان « پول» مورد استفاده قرار گرفتند. با گذشت زمان مسئولان امور در جوامع مختلف برای رونق دادو ستد و توسعه تجارت نسبت به ضرب سكه های طلا و نقره اقدام نمودند . برای انجام این كار ، شمش های طلا ونقره را به سكه های كوچك ومتنوع تبدیل و سپس آنها را به مهر خود ممهور و در قلمرو جغرافیایی خویش رایج ساختند.

به طوریكه مورخان می گویند اختراع سكه از سده هفتم پیش از میلاد مسیح در كشور لیدی پا گرفته ، ولی در اكتشافاتی كه اخیرا در كشور هندوستان شده مسكوكاتی بدست آمده كه ظاهرا مربوط به پنج هزار سال قبل است ( سه هزار سال قبل از میلاد)پیش از روی كار آمدن هخامنشیان و سقوط كشور لیدی ، ایرانیان از اختراع پول و رواج ان در خاك همسایه خود اگاهی داشته اند زیرا پس از فتح لیدی به دست كورش كه این سرزمین نیز در قلمرو حكومت هخامنشیان درآمددر اكروسارس پایتخت لیدی كارگاه سكه زنی ( ضرابخانه ) وجود داشته است .

اولین سكه ای كه در ایران رواج یافت ، در زمان داریوش اول ( 516ق.م )ضرب شد و نام آن دریك بود.

3-  پول كاغذی :

نشر پول كاغذی در دوران پیشین به صورت های مختلف وجود داشته كه در زمان ها و مكان های گوناگون دارای نقش و وظایف محدود و خاصی بوده است . مثلا در روم قبل از میلاد ، صرافها اسناد كاغذی ( دست نوشته هایی ) در اختیار مشتریان خود می گُذاردندیا به اشخاصی كه مسكوكات ( فلزات قیمتی ) خود را پیش انها به امانت می گذاشتند ، سندی بعنوان« قبض رسید» می دادند. این اسناد كه به همین عنوان « قبض رسید» معروف بودند، به اعتبار صراف صادر كننده در بازار دست به دست می گشتند و عملا وظایف پول مسكوك ورایج آن زمان را انجام می دادند.

این رویه پایه گذار سیستم پول كاغذی به اسكناس شد كه از بدو انتشار رابطه ثابتی بین ارزش اسكناس معاملاتی با طلا و نقره برقرار ساخت و قانونمند گردید و از قرن نوزدهم ، در چاچوب مقررات و قوانین پولی و بانكی هر كشور و تحت عنوان پول قانونی ، رایج و در اقتصاد و سرمایه داری متداول و مطرح شد .

شاید اختراع پول یكی از كشفیات شگرف و بی نظیری باشد كه بشر توانست مشكلات موجود در مبادله كالاها و خدمات را به كلی بر طرف سازد .